Maszyna do zabijania - C. J. Chivers, Kałasznikow

Chivers to postać nietuzinkowa. Były żołnierz piechoty morskiej, uczestnik wojny w Zatoce Perskiej, po odejściu ze służby w stopniu kapitana postanowił swoje doświadczenie wojskowe przelać na papier. Za relację wojenną z Afganistanu i Pakistanu zdobył w 2009 roku Nagrodę Pulitzera. Tym razem postanowił napisać wyczerpującą, obejmującą bez mała sześćset stron, monografię najsłynniejszej broni lufowej.

Polskie tłumaczenie tytułu, choć chwytliwe, może wprowadzać w błąd. Książka Chiversa nie traktuje bowiem wyłącznie o karabinku z magazynkiem w kształcie banana. Ponad jedną trzecią opracowania zajmuje omówienie poprzedników AK – kartaczownic Gatlinga i Gardnera czy karabinu Harima Maxima. Dopiero po nakreśleniu ewolucji broni automatycznej autor przedstawił sylwetkę Michaiła Timofiejewicza Kałasznikowa i jego wiekopomny wynalazek.

Początki tego radzieckiego karabinku sięgają końca II wojny światowej. W szranki ogłoszonego przez Stalina konkursu na nową broń szturmową stanął młody czołgista i konstruktor Michaił Kałasznikow. Po kilku nieudanych próbach w 1949 roku projekt AK-47 wygrał ostatecznie i trafił do masowej produkcji. Rozpoczęła się trwająca po dziś era kałacha. AK siał spustoszenie w niemal wszystkich konfliktach zbrojnych po II wojnie światowej, przynosząc wytwarzającym go Zakładom Samochodowym w Iżewsku niebywały sukces.

O trwałości AK niech zaświadczy fakt, że jeszcze w 2008 roku w Afganistanie wojska rządowe w walce z talibami używały oryginalnego egzemplarza z 1954 roku. Radziecki karabinek automatyczny po dziś dzień używany jest w konfliktach zbrojnych na wielu kontynentach. Symbol kałasznikowa widnieje na fladze Mozambiku i libańskiej partii Hezbollah. Strzelają z niego zielone ludziki Putina we wschodniej Ukrainie, terroryści Boko Haram w Nigerii czy bojownicy Państwa Islamskiego.

Autor umniejsza zasługi Kałasznikowa w procesie powstania karabinu AK. Przekonuje czytelników, że AK-47 było dziełem zbiorowym, celowo przypisanym przez sowiecką propagandę wyłącznie ambitnemu samoukowi o chłopskim pochodzeniu. Kałasznikow jako self-made man był radziecką odpowiedzią na mit, że tylko w Ameryce możliwa jest kariera od pucybuta do milionera. W oparciu o lekturę sowieckich dokumentów i zeznań świadków Chivers udowadnia, że sukces ma wielu ojców i oddaje sprawiedliwość inżynierowi Aleksandrowi Zajcewowi, który jako asystent Kałasznikowa wprowadził wiele istotnych zmian konstrukcyjnych.

Niezwykle interesujące są historie utraty kontroli nad potężnymi składami karabinów AK, co miało miejsce w NRD po upadku muru berlińskiego, jak i w pierwszych latach niepodległości Ukrainy. Był to złoty czas dla handlarzy bronią, którzy rozkradli magazyny, by uzbrajać w śmiercionośne zabawki terrorystów, kacyków z państw afrykańskich czy mafijnych kryminalistów.

Chivers to prawdziwy gawędziarz. Ze swadą snuje swą opowieść, przenosząc czytelnika w realia kolejnych konfliktów zbrojnych, podczas których chwytano za rękojeść AK. Niestety popada przy tym w niepotrzebne dygresje, które rozwadniają esencję wywodu. Znacznie ciekawsze były druga i trzecia część książki, traktujące o rozwoju i dystrybucji karabinu, a niżeli długi początek opowiadający historię broni automatycznej w USA.

Skrupulatne opracowanie jest solidnie udokumentowane - autor oparł się o materiały archiwalne, liczne rozmowy z przedstawicielami przemysłu zbrojeniowego oraz własne doświadczenie wojskowe. Lekturę polecam wszystkim zainteresowanym poznaniem historii sławnej maszyny do zabijania.

C. J. Chivers

Kałasznikow

przeł. Łukasz Müller

Znak Literanova

Kraków, 2015

576 s.